เชื่อว่าหลายคนคงเคยเห็นฉากที่พระนเรศวรมหาราชทรงหลั่งน้ำทักษิโณทกเพื่อประกาศอิสรภาพกันมาบ้างแล้ว แต่เคยสงสัยกันไหมว่า “ทักษิโณทก” คืออะไร มีความสำคัญอย่างไร Backbone MCOT หาคำตอบมาให้ทุกคนแล้วค่ะ
ทักษิโณทก แปลว่าอะไร?
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2554 ให้ความหมายของคำว่า “ทักษิโณทก” ไว้ว่า
“...นํ้าที่หลั่งการบำเพ็ญพระราชกุศล, นํ้าที่หลั่งลงเป็นการแสดงว่ามอบให้เป็นสิทธิ์ขาด, นํ้ากรวด คือ น้ำที่ใช้แทนสิ่งของที่ให้ซึ่งใหญ่โตหรือสิ่งไม่มีรูปที่จะหยิบยกให้ได้ อย่างวัด ศาลา บุญกุศล เป็นต้น, ชื่อของพระเต้าที่พระมหากษัตริย์ทรงหลั่งน้ำเพื่ออุทิศพระราชกุศล เรียกว่า พระเต้าทักษิโณทก…”
เว็บไซต์พระลาน ให้ความหมายของ “ทักษิโณทก” ไว้ว่า น้ำสำหรับกรวด ส่วน “ทรงหลั่งทักษิโณทก” เป็นคำกกริยาราชาศัพท์ที่หมายถึง กรวดน้ำ และอุปกรณ์ที่ใช้สำหรับกรวดน้ำ คือ “พระเต้าทักษิโณทก” นอกจากนี้ในเอกสารโบราณ “ทักษิโณทก” มักใช้คำว่า “สิโตทก”
ภาพ : พระนเรศวรมหาราชขณะทำพิธีหลั่งทักษิโณทกประกาศอิสรภาพจาก ซีรีส์ตำนานสมเด็จพระนเรศวรมหาราช
จากความหมายข้างต้น จะเห็นได้ว่า “ทักษิโณทก” คือน้ำที่ใช้ในการบำเพ็ญพระราชกุศล ใช้กรวด หรือใช้ในการหลั่งเพื่อแสดงว่ามอบให้เป็นสิทธิ์ขาด ดังนั้น สมเด็จพระนเรศฯ จึงทำพิธีหลั่งทักษิโณทกให้แก่เทพยดาฟ้าดินได้รับรู้ ประกาศอิสรภาพไม่ยอมขึ้นกับหงสาวดีอีกต่อไป
พระนเรศฯ ประกาศอิสรภาพตอนไหน?
สมเด็จพระนเรศทรงประกาศอิสรภาพใน ณ เมืองแครง ในปี พ.ศ. 2127 หลังจากที่เคยตกเป็นเมืองขึ้นของหงสาวดีตั้งแต่ พ.ศ. 2112 ในหนังสือพระประวัติสมเด็จพระนเรศวรมหาราช ของกรมพระยาดำรงราชานุภาพ เขียนเล่าเหตุการณ์ที่พระนเรศทรงหลั่งทักษิโณทกประกาศอิสรภาพไว้ว่า
“...สมเด็จพระนเรศวรดำรัสเล่าเรื่องราวที่พระเจ้าหงสาวดีจะให้ล่อลวงไปทำร้ายให้ปรากฏแก่คนทั้งปวงแล้ว ทรงหลั่งน้ำลงเหนือแผ่นดินด้วยสุวรรณภิงคาร ประกาศแก่เทพดาต่อหน้าที่ประชุมว่า ตั้งแต่วันนี้กรุงศรีอยุธยาขาดทางไมตรีกับกรุงหงสาวดี มิได้เป็นมิตรกันดังแต่ก่อนต่อไป เมื่อสมเด็จพระนเรศวรทรงประกาศอิสรภาพที่เมืองแครงนั้นพระชันษาได้ 29 ปี…”
📌ติดตามชมซีรีส์ฟอร์มยักษ์ #ตำนานสมเด็จพระนเรศวรมหาราชเดอะซีรีส์ ภาคองค์ประกันหงสา ได้ทาง ช่อง 9 MCOT HD หมายเลข 30 ทุกวันเสาร์-อาทิตย์ เวลา 18.00 น.
ขอบคุณข้อมูลจาก
คณะกรรมการฝ่ายประชาสัมพันธ์งานพระราชพิธีบรมราชาภิเษก. คำเกี่ยวกับพระราชพิธีบรมราชาภิเษก ทักษิโณทก. สืบค้นเมื่อ 1 กันยายน 2564. สืบค้นจาก http://phralan.in.th/coronation//vocabdetail.php?id=444
ดำรงราชานุภาพ, สมเด็จฯ กรมพระยา. (2493). พระประวัติสมเด็จพระนเรศวรมหาราช. พระนคร: กรมศิลปากร. (ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พิมพ์พระราชทานในงานถวายพระเพลิงพระบรมศพ พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล)
ราชบัณฑิตยสถาน. (2556). พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2554. พิมพ์ครั้งที่ 2. กรุงเทพมหานคร: นานมีบุ๊คส์พับลิเคชั่นส์.